Disk cloning σε NVMe mini How-To

[mandarinos]

Καλημέρες!

Το παρόν How-To απευθύνεται κυρίως σε συναδέλφους-ισσες που δεν έχουν εμπειρία. Εάν έχετε εμπειρία, τα σημεία προσοχής είναι οι παράγραφοι α.(2) και α.(3) . Τα υπόλοιπα μάλλον θα σας είναι περιττά.

...............................................

Ετούτο εδώ το How-To ξεκίνησε από την ανάγκη να υπάρχει η κατά το δυνατόν μέγιστη ταχύτητα λειτουργίας στους σκληρούς δίσκους των (γιά κάθε χρήση) φορητών του σχολείου μου, άρα πάμε ν' αντικαταστήσουμε τον υπάρχοντα σκληρό δίσκο με δίσκο τύπου NVMe.
Φυσικά, η εδώ παρατιθέμενη "συνταγή" ισχύει γιά κάθε τύπο υπολογιστή.


α. Προετοιμασία

(1) Πρώτα-πρώτα, ελέγχουμε αν ο φορητός μας δέχεται NVMe. Συνήθως οι κατασκευής (περίπου) μετά το 2018 δέχονται, αλλά βεβαιωνόμαστε είτε με ξεβίδωμα (προσοχή στα βιδάκια, μην πέσουν χάμω, και ποιός τα ψάχνει μετά!...), είτε ανατρέχουμε στο εγχειρίδιο που συνόδευε τη συσκευασία, γιά να βρούμε το τεχνικό σχεδιάγραμμα του φορητού. Στη χειρότερη περίπτωση (που το manual πήγε ανακύκλωση ως περιττό), ψάχνουμε το site της κατασκευάστριας εταιρείας γιά το manual σε pdf.

(Σημείωση, ειδικά γιά τα μικροσκοπικά μαύρα βιδάκια των φορητών: κάποια καταστήματα κάνουν διαδικτυακές πωλήσεις σε βαλιτσάκια με τέτοια βιδάκια, και δή σε χαμηλή τιμή, αλλά καλό είναι να προσέχουμε να μην τα χάνουμε.)

(2) Οι σκληροί δίσκοι προτύπου NVMe είναι όπως στην επισυναπτόμενη φωτογραφία 1: μακρόστενοι, θυμίζουν "ατομική" συσκευασία τσίχλας, ή συσκευασία γιά χαρτάκια γιά όσους κάνουν "στριφτό" τσιγάρο - αλλά στο μισό ύψος.

Όμως, προσοχή! Εάν πάτε ν' αγοράσετε τέτοιον δίσκο, βεβαιωθήτε ότι όντως είναι NVMe. Μην μπερδευτήτε με την ονομασία m.2 (ή M.2), που τυχόν αναγράφεται στα χαρακτηριστικά του, και μην τσιγκουνευτήτε μερικά ευρώ στην τιμή, συγκριτικά με παρόμοιους. Διότι το m.2 είναι γεωμετρικό πρότυπο, στο οποίο "χωράνε" και δίσκοι απλά ssd. Έτσι, το να πάρετε δίσκο απλά "m.2" με πχ 25 ευρώ, ενώ άλλος ίδιας χωρητικότητας NVMe κοστίζει πχ 30, σημαίνει ότι γιά πέντε ευρώ "οικονομία" χάνετε σε ταχύτητα λειτουργίας x10! (Είναι η διαφορά απόκρισης του απλού ssd με τον NVMe.)

Τώρα, πώς το ξέρουμε τί είναι; Είτε το γράφει σαφώς επάνω στη μεταξοτυπία, είτε ανατρέχουμε στο site του κατασκευαστή. (Ο συγκεκριμένος της επισυναπτόμενης φωτογραφίας δεν το γράφει.)

(3) Πάμε στο ίδιο το φορητό, και μπαίνουμε στο BIOS/UEFI του. (Επειδή έκανα δυό-τρείς αποτυχημένες απόπειρες πρίν την επιτυχημένη αντιγραφή, δεν παρατήρησα διαφορά στο να έχω ήδη εγκαταστήσει τον NVMe, ή όχι. Άρα, δεν έχει σημασία σ' αυτό το στάδιο.)
Εκεί, θα δούμε ότι μας δίνει δυνατότητα εκκίνησης είτε αυτόματης επιλογής "UEFI/Legacy" (οπότε επιλέγουμε Legacy first, ή UEFI first), είτε μόνο Legacy, είτε μόνο UEFI. (Ή όπως αλλοιώς το λέει.) Βάζουμε "μόνο UEFI", κι αφήνουμε τα υπόλοιπα απείραχτα. (Υποστήριξη CSM enabled.) Σώζουμε τις επιλογές και βγαίνουμε γιά επανεκκίνηση. Βεβαιωνόμαστε ότι ξεκινάνε κανονικά αμφότερες οι partitions (Ms-Windows / Ubuntu).

Αυτό ακριβώς είναι το σημείο-κλειδί, γιά να κάνετε επιτυχημένη αντιγραφή: το "μόνο UEFI". (Και μού 'σπασε τα νεύρα, μέχρι να το πάρω χαμπάρι.) Διότι οι δίσκοι των φορητών που ήρθαν στο σχολείο (από ΕΣΠΑ) έχουν partition για Ms-Windows και partition γιά Ubuntu (το 18άρι - κανείς δεν ασχολήθηκε να το επικαιροποιήσει). Κι έτσι, μετά την αντιγραφή με ενεργή την επιλογή "Legacy" (έστω και στο αυτόματο, έστω και με UEFI first), ξεκινούσε μιά χαρά -στον NVMe- η partition του Ubuntu, αλλά τα Ms-Windows γιόκ!...

(Και μιλάμε γιά δίσκο μισό Tera, πολύ μακριά από το όριο των 2 Tera, όπου παίζει ρόλο αν είναι φορμαρισμένος κατά MBR, ή GPT. Επίσης, δίσκοι Ms-Windows 10 των 64 bits είναι πάντα GPT, αλλά εδώ μού 'κανε νερά.
Εντελώς πληροφοριακά: υπάρχει τρόπος να διαπιστώσετε τί είναι ο δίσκος σας -MBR/GPT-, και σε Ms-Windows, και σε Linux, αλλά δεν θα το καλύψω εδώ. Ρίχτε μιά ματιά στα ιντερνέτια, και ρίξτε διάβασμα.)

(4) Ετοιμάζουμε το πρόγραμμα γιά την κλωνοποίηση. Μία και μοναδική κουβέντα εδώ: μην ασχολείστε καθόλου με (εμπορικά) προγράμματα γιά Ms-Windows, όπως AOMEI Backupper, Becca, κλπ. Χαμένος χρόνος! Διότι, μέχρι πρίν λίγους μήνες όντως έκαναν δουλειά (και δωρεάν, και εύκολα), αλλά τώρα είναι ΟΛΑ κλειδωμένα και απλά χρησιμεύουν ως demo. Αν δεν σκάσεις το 30άρι-40άρι ευρά, να σου στείλουν κωδικό ξεκλειδώματος, προκοπή δεν βλέπεις!

(Δεν είναι απορριπτέα, διότι όντως κάνουν καλή δουλειά. Αλλά είναι χρήσιμα πχ σε καταστήματα που πουλάνε υπολογιστές με δίσκους OEM, γιά μαζικό cloning. Ή ενδεχομένως σε επιχειρήσεις Internet cafés - γιά τον ίδιο λόγο. Γιά ιδιώτες και σχολεία, δεν βλέπω κάποια σκοπιμότητα ν' αγοράσουμε την πλήρη εμπορική έκδοση... που θα τα χρησιμοποιήσουμε μιά-δυό φορές στη χάση και τη φέξη.)

Το μόνο πρόγραμμα που χρησιμοποιώ προσωπικά, είναι το Clonezilla. (Κι εννοείται, είναι δωρεάν.) Η έκδοση που κατέβασα πρόσφατα (γιά να κάνω τις αντιγραφές των σχολικών δίσκων), είναι η "live 20231102 mantic AMD64".

(5) Ετοιμάζουμε το μέσον αντιγραφής. Προσωπικά, έχω ένα εξωτερικό usb DVD read-write από παλιότερα, και (ακόμη!...) απόθεμα άγραφων CD's και DVD's, οπότε καταφεύγω σ' αυτό. Βέβαια, σήμερα μπορείτε να έχετε ένα εκκινήσιμο usb μνημάκι με το Clonezilla, ή όποιο άλλο (live) image γιά εγκαταστάσεις. Αλλά είναι φασαρία η προετοιμασία του, αν δεν το έχετε ήδη έτοιμο - και δεν θα καλυφθεί εδώ αυτή.


β. Η κυρίως αντιγραφή-κλωνοποίηση

Αφού:

• έχουμε βάλει στη θέση του τον NVMe δίσκο,
• κι έχουμε συνδέσει το μέσον (usb / εξωτερικό DVD) με το Clonezilla,

ξεκινάμε τον υπολογιστή.
(Προτιμητέο να έχουμε αφήσει το καπάκι ανοιχτό· διότι, εάν διαπράξουμε κάποια βλακεία, θα ξαναξεβιδώνουμε. Αφήνουμε, λοιπόν, το οριστικό βίδωμα γιά το τέλος.)

Πατάμε συνεχώς το πλήκτρο F12 (ή όποιο άλλο λέει ο κατασκευαστής), γιά επιλογή συσκευής εκκίνησης. Στο τέλος, βγαίνει το κατάλληλο πινακάκι, και επιλέγουμε το εξωτερικό μέσον με το Clonezilla.

Προσοχή εδώ: το Clonezilla έχει κάποιες ιδιαιτερότητες.

• Πρώτον, μέχρι πρόσφατα ήθελε ο δίσκος προς αντιγραφή (ο "ορίτζιναλ") να έχει χωρητικότητα <= της χωρητικότητας του καινούργιου, άσχετο αν τα δεδομένα που ήδη έχεις δεν καλύπτουν όλη τη χωρητικότητα του υπάρχοντος (αλλά και του -μικρότερου- καινούργιου). Νομίζω αυτή την αδυναμία την ξεπέρασε πλέον (τα εμπορικά προγράμματα cloning την είχαν ξεπεράσει αρκετά πιό πρίν), αλλά δε βαρυέσαι· οι τιμές των δίσκων έχουν πέσει, οπότε κρατήστε το κάπου στην άκρη του μυαλού σας και αγοράστε έναν καινούργιο δίσκο μεγαλύτερον.
• Δεύτερον, επειδή οι οθόνες των φορητών έχουν υψηλή ανάλυση, όταν σας ξεκινάει το Clonezilla θα πάτε σε μιά επιλογή (νομίζω είναι η πέμπτη από πάνω), που λέει "other options", και θα διαλέξετε ανάλυση "1024x768 με μεγάλους χαρακτήρες". Αλλοιώς, δεν συνεργάζεται.
• Τρίτον, τις partitions στον νέο δίσκο τις κάνει αυτομάτως αναλογικά. Δηλαδή, αν πχ έχουμε δίσκο 256 GBytes Ms-Windows/Ubuntu και πάμε σε δίσκο 512 GBytes, τότε στον νέο δίσκο αυτόματα θα διπλασιάσει τις αρχικές partitions.

(Τώρα, αν εσείς θέλετε ν' αλλάξετε τις χωρητικότητες -μετά το τέλος της αντιγραφής-, μπαίνετε στο Ubuntu και ξεκινάτε το PartEd... εάν γνωρίζετε να το χειρίζεστε. Σε Ms-Windows, εάν βρήτε κάποιο δωρεάν σχετικό πρόγραμμα, οκ, πάτε μ' αυτό. Αλλοιώς, είναι διαδικασία γιά έμπειρους.)

Με το που ξεκινάει το Clonezilla, επιλέγουμε ν' αφήσουμε απείραχτο ό,τι δεν γνωρίζουμε πώς λειτουργεί, και επιλέγουμε "from local disk to local disk". (Ούτε images, ούτε local cloning server, ούτε τίποτε απ' αυτά.) Πατάμε "yes" όποτε μας ζητηθεί, και περιμένουμε. Σε καμιά εικοσαριά λεπτά (γιά δίσκο hdd 512 GBytes σε ίδιον NVMe), είμαστε έτοιμοι!


γ. Τα μετά την αντιγραφή

Εδώ, έχουμε δύο επιλογές:

• είτε αφαιρούμε τον παλιό δίσκο,
• είτε τον κρατάμε γιά αποθήκευση δεδομένων (μετά από φορμάρισμα).

Στη δεύτερη περίπτωση, και μετά την επανεκκίνηση του υπολογιστή, πρέπει:

• είτε να επιλέξουμε εμείς από τις δύο επιλογές δίσκου γιά εκκίνηση, που θα μας προτείνει ο ίδιος ο υπολογιστής (μην ξεχνάτε, και ο παλιός δίσκος παραμένει ακόμη εκκινήσιμος!),
• είτε θα πατάμε το F12 μέχρι να εμφανιστεί το πινακάκι και να επιλέξουμε εκκίνηση με τον NVMe.

Το φορμάρισμα κλπ του παλιού δίσκου (είτε μέσω Ms-Windows, είτε μέσω Linux) νομίζω είναι γνωστή διαδικασία, οπότε τελειώνουμε εδώ.

Μιά τελευταία κουβέντα: εάν ξεκινήσετε τον υπολογιστή με τον νέο δίσκο, αλλά διαπιστώσετε πως δεν δείχνει τίποτε στην οθόνη, ή/και το μεγαφωνάκι του κάνει συνεχώς ντίτ-ντίτ-ντίτ, μία είναι η λύση! Τον κλείνετε, τον ξεβιδώνετε (ακόμη μία φορά...), βγάζετε τη μπαταριούλα του BIOS (σε κάποιους φορητούς, θέλει αφαίρεση και της μπαταρίας λειτουργίας - ή ίσως μόνον αυτής, αν έχει αναλάβει να τηρεί και τις ρυθμίσεις του BIOS/UEFI), κρατάτε έτσι τον υπολογιστή καμιά τριανταριά δευτερόλεπτα, ξαναβάζετε πίσω τη μπαταρία / τις μπαταρίες, και όλα οκ.
Ίσως, μετά την αφαίρεση των μπαταριών, χρειάζεται (σε φορητούς) να κρατάτε πατημένο το κουμπί power γιά άλλα 30-40 δευτερόλεπτα. Θα επανέλθει ο υπολογιστής σας, πάντως· και θα δουλεύει μιά χαρά με τον νέο δίσκο.

Happy clonings!

Υγ 1: Ίσως στη γραμματειακή υποστήριξη των σχολείων να επιθυμούν την ολική αφαίρεση του Ubuntu, ώστε ο νέος δίσκος να έχει όλη του τη χωρητικότητα μονάχα γιά Ms-Windows. (Τί να κάνουμε; ως χώρα -και δημόσια διοίκηση- είμαστε πολύ κιμπάρηδες τύποι, "large", μας περισσεύουν λεφτά γιά εμπορικό proprietary software, και βαλθήκαμε να κάνουμε -ακόμη περισσότερο- πλούσιον τον επικίνδυνο παλαβό, που θέλει να μη φαίνεται ο Ήλιος, και να πεθάνει το 75% και πλέον της ανθρωπότητας.)

Γίνεται, αλλά είναι φασαρία, και δεν θα καλύψω εδώ τη διαδικασία. Η ευκολώτερη λύση ("του τεμπέλη") είναι η συρρίκνωση της partition του Ubuntu στο τελείως απαραίτητο ελάχιστο μέγεθος. (Νομίζω είναι 40-50 GBytes.)

Υγ 2: Η δεύτερη επισυναπτόμενη φωτογραφία δείχνει τη θέση του NVMe στην mainboard του Lenovo E595.